Dissertatio 2. De Ecthesi Ephesina contra Paulum Samostatenum{36} EXTAT in tertia parte Actorum Concilii Œcumenici Ephesini an. 431 habiti, symbolum quoddam sic fere inscriptum: "De Incarnatione Verbi Dei, Filii Patris, Definitio Episcoporum, qui Nicææ in Synodo convenerunt, et expositio ejusdem Synodi adversus Paulum Samosatenum." Ecthesis hæc Patribus Antiochenis, qui Paulum condemnaverunt cir. an. 264-270, vindicatur a Baronio an. 272; J. Forbes, Instr. Hist. Theolog. i. 4, § 1; Le Moyne, Var. Sacr. t. 2, p. 255; Worm. Hist. Sabell. p. 116-119. (vid. Routh, Rell. Sacr. t. 2, p. 523); Simon. de Magistris, Præfat. ad Dionys. Alex. p. xl.; Feverlin, Dissert. de P. Samos. § 9; Fasson, de voce Homoüsion; Molkenbuhr, Dissert. Crit. 4; Kern. Disqu. Hist. Crit. de hac re; Burton, ap. Faber, "Apostolicity of Trinitarianism," et aliis. Cum autem homoüsion Filii Dei profiteatur, adhibita est a criticis quibusdam, quo probabilius fieret; Athanasium, Basilium, et Hilarium, gravissimos auctores, errasse cum dicerent vocabulum illud Antiochiæ tunc temporis, in Epistola {37} Synodica Patrum, aut condemnatum esse, aut prudenter omissum. Quæ quidem subdifficilis quæstio non hujus est loci, ubi id tantum agimus, pace eruditissimorum virorum, ut allatis argumentis pro captu nostro commonstremus, ecthesin illam Concilio neque Antiocheno, neque vero Nicæno esse coævam, sed jure referri in tempora et Paulo et Ario posteriora. Cæterum occurrit hoc Symbolum ap. Harduin, Concil. t. 1, p. 1640. Routh, Relliqu. Sacr. t. 2, p. 524. Dionys. Alex. Opp. Rom. 1696 (1796), p. 289. Card. Mai, Nov. Coll. t. 7, p. 162. Burton, Testimonies, p. 397-399. Faber, Op. cit. t. 2, p. 287. Ad rem aggrediamur. 1. Ecthesis hæc habet: [holon homoousion toi Theoi kai meta tou somatos, all' ouchi kata to soma homoousion toi Theoi]. At multa suadent vocabulum homoüsion non habere locum in symbolis sæculi tertii. (1) Primum, decantata sunt illa Augustini et Vigilii, ex quibus constat tempore Concilii Nicæni homoüsion fuisse instrumentum novum, quo munita est fides Ecclesiæ contra Arianos: "Adversus impietatem Arianorum hæreticorum," inquit Augustinus, "novum nomen Patres homoüsion condiderunt, sed non rem novam tali nomine signarunt," in Joan. 97, n. 4. Alio loco monet: "minus quam oportuit intellectum" esse illud nomen Arimini, "propter novitatem verbi," (Contr. Maxim. ii. 14); "quod tamen," subjungit, "fides antiqua pepererat." Vigilius autem, "res antiqua novum nomen accepit homoüsion." Disput. Athan. et Ar. ap. Bibl. Patr. Col. 1618, t. v. part. 3, p. 695. Vid. Le Moyne, Var. Sacr. l. c. {38} (2) Deinde, auctor est Sozomenus, Hist. iv. 15, a Semi-arianis Sirmii an. 358 adhibitum esse in confessione sua conscribenda illud ipsum symbolum, quod Antiocheni Patres contra Paulum edidissent; quod quidem certe non adhibuissent amentissimi homoüsii insectatores, si in illo ea vox locum habuisset. (3) Tum ex ipsorum Semi-arianorum testimonio idem conficitur, in iis scilicet quæ ab illis scripta apud Epiphanium reperiuntur. Hæres. 73. Profecto ibi provocant ad Concilium Antiochenum contra Paulum habitum, quo melius, usiam præseferentes, insinuent suum homoeüsion; quod, inquam, contra esset ab illis factum, si Concilium illud in symbolo suo, ut usiam, sic homoüsion quoque ascivisset. (4) Neque sane est quod miremur, (hoc enim obiter dici liceat,) si Patres Antiocheni œconomia quadam utendum esse duxerint, in voce homoüsion adhibenda. Nam qui primi Pauli causam tractaverunt, Dionysius, Gregorius Neocæsariensis, Athenodorus, fortasse Firmilianus, fuerunt Origenis discipuli, acerrimi impugnatoris eorum qui corpoream aliquam naturam Deo tribuerent; qualem contendit Paulus, testibus Athanasio et Basilio, in vocabulo homoüsion innui. De divina substantia tanquam corpore loquitur Tertullianus, in Prax. 7, utitur porro, post Valentinianos, voce [probole], (sicut Justinus cognata phrasi [problethen gennema], Tryph. 62;) at Origenes contra, cum Candido Valentiniano congressus, verbum illud reprobat, Melitonis autem opus, [peri ensomatou Theou] severius notat, (in Genes. Fragm. t. 2, p. 25,) quasi Deum esse materialem docuerit, vid. etiam de Orat. 23. Illa Platonicorum quoque admiratio, quæ in {39} Origene cernitur, eodem spectat, cum philosophi istius sectæ, quo Deum simplicissimum et perfectissimum esse traderent, soliti sint illum appellare [huperousion]. Profecto a Plotino Deus appellatur, "origo existentiæ et præstantior usia." 5 Ennead. v. 11, quia "supereminens omnia est, at non illa, sed causa illorum." ibid. c. ult. Quod docuerunt porro materialistæ de necessitate physica, in causa fuit cur Plotinus Dei energiam et voluntatem diceret ejus esse usiam, 6 Enn. viii. 13. Origenes quoque, "Neque enim usiæ particeps est Deus, participes enim facit potius, quam ipso est particeps." Contr. Cels. vi. 64. Hinc vox [hyperousion] de Deo usurpatur ab Areopagita, de div. nom. i. 2, et a Maximo Confessore; qui "[ousia]," scribit, "improprie de Deo dicitur, nam [hyperousios] est." in Areopag. de div. nom. v. init. Vid. etiam Damasc. Fid. Orth. i. 4 et 8, pp. 137, 147. Gregorium Naz. quoque, qui Deum augurat esse [hyper ten uosian]. Orat. vi. 12. Et Constantinum ad Sanct. Coet. 9. Origenes sane in Joan. t. 20, 16, eo usque progreditur, ut verba reprehendat [ek tes ousias tou patros gegennesthai ton huion]; sed ob hanc plane rem, quia arbitratur, perperam quidem, formulam istiusmodi [meiosin] quandam inferre in notionem Dei. Jam Arianis certe usitatissimum fuit, eo nomine postulare homoüsion, quasi, Gnosticorum et Manichæorum more, immaterialitati divinæ injuriam fecerit. Et Dionysium Alexandriæ Episcopum constat primo horruisse aliquantum hoc vocabulum, tum solum fidenter illud enunciantem et confitentem, cum eum Pontifex Romanus ad id hortatus esset. {40} Neque illud omittendum est, quod circa idem tempus cum habebantur Concilia Antiochiæ contra Paulum, illam orbis Christianæ partem invaserat Manichæorum hæresis; quæ, utpote verbo homoüsion usa in theologia sua, idque materiali sensu, non immerito Patribus metum incuteret, ne vox, in se sanctissima et præclarissima, illo tempore catholico dogmati parum esset profutura. (5) Quibus perspectis, forsitan expediri potent ille nodus in historia Patrum Antiochenorum, quod Athanasius, Basilius, Hilarius, una consentientes de verbo homoüsion ab illis Patribus improbato, quare improbatum fuerit, inter se non consentiunt. Scilicet, cum usia, ut a Petavio dictum est, de Trin. iv. 1, in philosophorum scholis, quod unum est et individuum tunc temporis significaret, cognata vox homoüsion, de Sanctissima Trinitate usurpata, illis qui a theologia sua mysteria excludebant, alterutrum de duobus erroribus secum ferre videbatur. Nam si verbum illud materiale quid innueret, id jam hæresis erat; si vero immateriale, continuo fieri non poterat, quin illæ duæ Personæ plane essent, non duæ ullatenus, sed omnimodo unum. Quare significaturum esset tandem aut Patris partem ([meros homoousion]) esse Filium, sicut volebant Manichæi, aut Patrem esse Filium, sicut Sabelliani. Paulus igitur in Patres Antiochiæ congregatos hoc fere usus est dilemmate: "Nisi vocabulum vestrum Manichæorum est, quod vos negatis, certe Sabellianismum sonat, id quod ego libenter suscipio;" unde et verum erit, quod Athanasius narrat, Paulum dixisse: "Si homoüsius est Christus, tres sunt substantiæ in deitate," et verum quod Hilarius, "Homoüsion Samosatenus confessus est." Subduxerunt {41} itaque Patres voculam, ne illam sophista aut de hæresi postularet Manichæorum, aut in Sabellianam vindicaret. 2. Legimus etiam in Ecthesi, [meta tes theotetos on kata sarka homoousios hemin]. Multa sunt et gravia, cur credamus, formulam illam [homoousion hemin] temporibus esse tribuendam et Antiocheno Concilio, et fortasse Nicæno, posterioribus. (1) Si Waterlandio credendum est, ætatem Symboli Quicunque eruenti, [homoousiou hemin] pauci tantum ante Eutychen conceptis verbis tradiderunt, post autem plurimi. Exempli causa, provocat vir doctus ad confessionem Turribii Hispani an. 447; Flaviani Constantinopolitani et Leonis Papæ an. 449; Concilii Chalcedonensis an. 451; Felicis III. an. 485; Anastasii II. an. 496; Ecclesiæ Alexandrinæ eodem anno; necnon Hormisdæ, Ecclesiarum Syriæ, Fulgentii, Justiniani, Joannis II. et Pelagii I. in sæculo sexto. "In quibus singulis," inquit, "aut unius naturæ dogma est reprobatum, aut duarum comprobatum, aut [to homoousion hemin] sancitum; quos quidem articulos frustra quæsiveris in Symbolo Quicunque." Opp. t. 4, p. 247. Eodem autem argumento, quo Symbolum Quicunque, verba [homoousion hemin] omittens, collocatur ante Eutychen, Ecthesis hæc Ephesina, iisdem usa, post Eutychen collocabitur. (2) Illud ipsum, quod [homoousion hemin] est ab Eutyche repudiatum, indicio est hanc formulam non usurpatam esse ab Ecclesia in confessionibus suis, ante Eutychen; namque id hæreticorum proprium est, Catholicæ traditionis illos articulos respuere, quæ hactenus sunt fidelium tantummodo mentibus, non publicis monumentis, mandata. {42} "Usque ad hodiernum diem," contendit hæresiarcha in Concilio Constantinopolitano, "non dixi corpus Domini et Dei nostri esse [homoousion hemin]; confiteor autem Sanctam Virginem esse [homoousion hemin], ex qua Deus noster est incarnatus." Hard. Conc. t. 2, p. 164, 5. Scilicet in quæstionem venerat, utrum formula quædam reciperetur necne, quæ, cum apprime esset utilis ad nascentem hæresin opprimendam, adhuc tamen privati solummodo fuisset juris et in certis ut plurimum locis usitata. Idem accidisse cernimus in vocabulo [physis], quod eo plausibilius rejecerunt Eutychiani, quia rarius adhibitum fuisset in scriptis Patrum, tum cum in controversiam vocaretur. De [hypostasis], quæ vox alteri erit exemplo hujusce rei, post dicendum erit. (3) Occurretur forsitan a quibusdam dicentibus, articulum hunc [homoousion hemin] sancitum esse ab Ecclesia cum Apollinaristis confligente; qui, teste Athanasio ad Epict. 2, Christi corpus Divinitati consubstantiale esse jactabant. Concedo utique; sed cum Apollinaristæ dogma ipsi suum brevi deseruerint, (Epiph. Hær. 77, 25,) non necesse habuit Ecclesia tesseram aliquam fidei contra perfidiam eorum proferri. Ambæ quippe Apollinanistarum sectæ videntur inter se consensisse in articulo [homoousion hemin] verbo tenus recipiendo, id solum exagitantes, utrum de carne Domini jam cum Divinitate unita posset ille prædicari, necne; vid. Leont. de Fraud. Apollin. ap. P. Col. Bibl. t. 6, part. 1. Attamen occurrit certe formula illa in confessione Joannis Antiocheni, circ. an. 431. Rustic. contra Aceph. ibid. t. 6, p. 2, p. 799, et alibi, ut credo; ea vero non amplius 21 annis antecessit Concilio Chalcedonensi, a quo inter formulas Ecclesiæ illa [homoousion hemin] recepta est. {43} (4) Enimvero contra Apollinaristarum [homoousion theoteti] usitatius est in scriptis Patrum, non [homoousion hemin], sed [homoousion Mariai]. Scilicet Amphilochius, quasi summam rei explicans, "Apparet certe," scribit, "sanctos Patres dixisse, Filium esse consubstantialem Patri secundum divinitatem, et consubstantialem Matri secundum humanitatem." ap. Phot. Bibl. p. 789. Proclus, non [homoousion], sed [homophulon], scribit, adjecto tamen "Virgine," non "nobis;" [toi patri kata ten theoteta homoousios, houtos ho autos kai tei parthenoi kata ten sarka homophulos]. ad Arm. p. 618, circ. init. ed.1630. Vid. quoque p. 613, fin. p. 618. Sæpius [homoousion] adhibens Proclus in theologia explicanda, hic non adhibet in œconomia. Athanasius quoque: [ton henomenon patri kata pneuma, hemin de kata sarka]. ap. Theod. Eran. ii. p. 139. Alibi: [ouk ek Marias, all' ek tes heautou ousias soma]. ad Epict. 2. Vid. quoque verba [homogenes] et [homoousios] inter se opposita, de Sent. Dion. 10. Eandem rem exprimit [teleios anthropos], e.g. Procl, ad Arm. p. 613, quam quidem phrasin, ab Apollinare rejectam, Eutyches recepit. Concil. t. 2, p. 157. Leon. Epist. 21. Contra ab Eustathio an. 325 certe dictum est, Christi animam esse [tais psuchais ton anthropon homoousion, hosper kai he sarx homoousios tei ton anthropon sarki]. Ap. Theod. Eran. i. p. 56, et ab Ambrosio ibid. p. 139. [homoousion toi patri kata ten theoteta, kai homoousion hemin kata ten anthropoteta]; (vid. quoque Leont. Contr. Nest. et Eutych. Bibl. Col. p. 977,) quod mirabile sane erit si ab Ambrosio scriptum est, at sancto Doctori pæne abjudicatur a Maurinis, Opp. tom. 2, p. 729. Quid quod Leontium hunc, in {44} cujus opere occurrit, alium esse atque auctorem illum qui scripserit de Sectis, Constantii judicium est, Append. Epist. Pont. Rom. p. 79, eo autem nomine (quod ad rem nostram facit) quia minus "accuratus" scriptor esset. Attamen videas aliud specimen ejusdem formulæ in Theophilo ap. Theod. Eran. ii. p. 154. (5) Neque illud leve est, quod, cum scriptoribus [homoousion hemin] proferentibus vox [ousia] pro [physis] sive [genos] sumatur, ita ut [homoousion] valeat [homophulon], sensus contra [homoousiou] patribus Antiochenis sæculi tertii videtur esse ille quem fert in formula [homoousios patri]; nempe ut individuum, non speciem, significet; quod quidem, ut jam vidimus, Paulus pro concesso habet in sophismate suo contra illos Patres torquendo. Quod adeo receptum fuit illis temporibus, at Hippolytus tantum non diserte neget homines esse inter se unius substantiæ vel [ousias]; rogat enim, [me pantes hen soma esmen kata ten ousian]; Contr. Noet. 7. Malchion quoque, in illa ipsa cum Paulo dimicatione, hæresiarcham incusat quod non teneret [ousiosthai en toi holoi soteri ton huion ton monogene]. Routh, Relliqu. t. ii. p. 476. Africanus porro confitetur, [ousian holen ousiotheis anthropos legetai]. Ibid. p. 125. Quinimo Athanasius ipso videtur uti verbo [ousia] simpiliciter de divinitate Verbi, numquam, quantum scio, de humanitate ab eo assumpta. Vid. Orat. i. 45, 57 fin. 59 init. 60 init. 62, 64 fin.; ii. 18 init.; iii. 45 init. etc. Inducit autem, quasi inter se contraria, [ousian] et [anthropinon]. Verbi, Orat. i. 41. [ousian] et [anthropoteta], iii. 34 init. Sed hac de re plura possent dici, quam hujus disputationis ratio ferret. (6) Accedit quod Epistola extat quædam a Patribus {45} Antiochenis, vel quibusdam ex illis, scripta; quæ, de Incarnatione disputans, verbis utitur plane similibus verborum sæculi tertii, plane dissimilibus eorum quæ in Ecthesi Ephesina reperiuntur. Mentionem scilicet facit de Filio "incarnato" et "facto homine," de "corpore ejus ex Virgine sumpto," de "homine ex semine David," de "participatione carnis et sanguinis." Routh, Rell. t. 2, p. 473. Atque hæc de formula [homoousios hemin], Apollinaris, vel potius Eutychis ævo, primum in fidei confessiones recepta. 3. Hæc quoque notanda sunt in Ecthesi: [hen prosopon suntheton ek theotetos ouraniou kai anthropeias sarkos]. Verbum [suntheton], latine compositum, reperitur in fragmento quod extat disputationis Malchionis cum Paulo in Concilio Antiocheno, Routh, Relliqu. t. 2, p. 476; at [prosopon], sumptum pro antitheto, quod vocant, duarum naturarum, ad seriorem ætatem referendum est. Concedendum sane est personæ vocabulum reperiri in Tertulliano, idque de duabus Christi naturis disputante. Adv. Prax. 27. Hoc tamen fere [hapax legomenon] est; quamquam Novatianus certe, cui cum Tertulliano magna est necessitudo, loquitur de Trin. 21, de "regula circa personam Christi." Sed usurpat ille auctor Christi nomen passim in opere suo, non pro Filio Incarnato, sed simpliciter pro Deo Unigenito: e.c. "Regula veritatis docet nos credere post Patrem etiam in Filium Dei Christum Jesum, Dominum Deum nostrum, sed Dei filium etc. c. 9. init. Alibi, "Christus habet gloriam ante mundi institutionem," 16. Vid. quoque 13, ubi Christum, non Verbum, carnem sumpsisse docet; alibi autem, inita {46} jam disputatione de "Persona Christi," tamen loquitur de illo ut "secundam personam post Patrem," 26 et 31. Vid. quoque 27. Quidquid autem hæc valeant, confirmare tamen ausim, (si de re quaquam, quod plane demonstrari non potest, secure potest confirmari), vocabulum [prosopon], de Christo incarnato sumptum, non fuisse in usu Catholicorum usque ad tempora fere Apollinaris. (1) Non occurrit in Athanasii opere contra Apollinarem, scripto circ. an. 370, exceptis locis duobus, de quibus postea; neque in Greg. Naz. Ep. 202 ad Nectarium, neque Epp. 101, 102, ad Cledonium; neque in Dialogis tribus Theodoreti, nisi in uno loco, quem, Ambrosio a Theodoreto et Leontio tributum, Ambrosii non esse jam diximus; neque in Symbolo Damasi, a quo condemnatus est Apollinaris, vid. Epp. Dam. ap. Coust. 4 et 5; neque in Symbolo Epiphanii, Ancor. 121; vid. quoque 75. (2) Desideratur idem in iis disputationibus Patrum, ubi, si tum esset in usu, jure erat expectandum; cujus vice aliæ contra suppositæ sunt voculæ et phrases, quæ et iteratione sua formularum pæne gerunt speciem, et varietate sua admirationem movent, cur [prosopon] quoque in illis locis non reperiatur. E.c. Irenæus: "Non ergo alterum filium hominis novit Evangelium, nisi hunc qui ex Maria etc. et eundem hunc passum resurrexisse .... Etsi lingua quidem confitentur unum Jesum Christum, ... alterum quidem passum et natum, etc. et esse alterum eorum," etc. Hær. iii. 16, n. 5, 6; "unus quidem et idem existens," n. 7; "per multa dividens Filium Dei," n. 8; "unum et eundem," ibid. "Si {47} alter ... alter ... quoniam unum eum novit Apostolus," etc. n. 9. Extenditur disputatio ad c. 24. Ambrosius: "Unus in utraque (divinitate et carne) loquitur Dei Filius; quia in eodem utraque natura est; et si idem loquitur, non uno semper loquitur modo." de Fid. ii. 9. Vid. 58. "Non divisus, sed unus; quia utrumque unus, et unus in utroque ... non enim alter ex Patre, alter ex Virgine, sed idem aliter ex Patre, aliter ex Virgine." de Incarn. 35. Vid. 47, 75. "Non enim quod ejusdem substantiæ est, unus sed unum est," 77, quo in loco verbum persona sequitur de Mysterio Trinitatis. Hilarius: "Non alius Filius hominis quam qui Filius Dei est, neque alius in forma Dei quam qui in forma servi perfectus homo natus est ... habens in se et totum verumque quod homo est, et totum verumque quod Deus est." de Trin. x. 19. "Cum ipse ille Filius hominis ipse sit qui et Filius Dei, quia totus hominis Filius totus Dei Filius sit, etc. ... Natus autem est, non ut esset alius atque alius, sed ut ante hominem Deus, suscipiens hominem, homo et Deus possit intelligi." ibid. 22. "Non potest ... ita ab se dividuus esse, ne Christus sit; cum non alius Christus, quam qui a forma Dei, etc. neque alius quam qui natus est, etc. ... neque alius quam qui est mortuus, etc. ... in cœlis autem non alius sit quam qui," etc. ibid. "ut non idem fuerit qui et," etc. ibid. 50. "Totum ei Deus Verbum est, totum ei homo Christus est ... nec Christum aliud credere quam Jesum, nec Jesum aliud prædicare quam Christum." 52. Haud aliter Athanasius: [allos, allos; heteros, heteros; heis kai autos; tauton; adiairetos]. Orat. iv. 15 et 29. {48} [allos, allos]. 30. [hena kai ton auton]. 31.[ouch hos tou logou kechorismenou]. ibid. [ton pros autou lephthenta, ho kai henosthai pisteuetai, anthropon ap' autou chorizousi]. ibid. [ten anekphraston henosin]. 32. [to theion hen kai haploun musterion]. ibid. [ten henoteta]. ibid. [holon auton anthropon te kai Theon homou]. 35. Vid. etiam disputationem maxime subtilem in Orat. iii. 30-58, ubi tamen vix inveneris verbum unum, quod sit theologicæ scientiæ proprium. Alia veterum theologorum specimina sunt hujusmodi: "Mediam inter Deum et hominem substantiam gerens." Lactant. Instit. iv. 13. [Theos kai anthropos teleios ho autos]. Meliton. ap. Routh, Rell. t. i. p. 115. "ex eo quod Deus est, et ex illo quod homo ... permixtus et sociatus .... alterum vident, alterum non vident." Novat. de Trin. 25. Vid. quoque 11, 14, 21, 24. "Duos Christos ... unum, alium." Pamphil. Apol. ap. Routh, Rell. tom. 4, p. 320. [ho autos estin, aei pros heauton hosautos echon]. Greg. Nyss. t. 2. p. 696. [hena kai ton auton]. Greg. Naz. Ep. 101, p. 85. [allo men kai allo ta ex hon ho Soter; ouk allos de kai allos]. p. 86. Vid. quoque Athan. contr. Apollin. i. 10; fin. 11; fin. 13, e. 16, b. ii. 1 init. 5, e. 12, e. 18, circ. fin. Theoph. ap. Theod. Eran. ii. p. 154; Hilar. ibid. p. 162; Attic. ibid. p. 167; Hieron. contr. Joan. Hieros. 35. Haud absimiles loquendi modi, omisso plane vocabulo [prosopon], reperiuntur in Epistola illa Patrum Antiochenorum, ad quam jam supra provocatum est: [to ek tes parthenou soma choresan pan to pleroma tes theotetos somatikos, tei theoteti atreptos henotai kai tetheopoietai. ou charin ho autos Theos kai anthropos]. Routh, Relliq. t. 2. {49} p. 473. [houto kai ho Christos pro tes sarkoseos hos heis onomastai; katho Christos hen kai to auto on tei ousiai]. ibid. p. 474. [ei allo men ... allo de ... duo huious], ibid. p. 485. Malchion quoque, "Unus factus est ... unitate subsistens, etc." Ibid. p. 476. (3) Constat præterea, vocabulum [prosopon] a Patribus antiquis de Christo prædicari incerto illo quotidiani sermonis sensu, non theologico; id quod sæpius vix fieret, si jam recepta esset ea vox in symbola et confessiones Ecclesiæ. E. c. A Clemente Alexandrino Filius vocatur [prosopon], id est, vultus Patris. Strom. v. 6, p. 665, et Pædag. i. 7, p. 132. Vid. quoque Strom. vii. 10, p. 886. Haud aliter [en prosopoi patros], Theoph. ad Autol. ii. 22. Vid. quoque [homoioprosopon], Cyrill. Hier. Catech. xii. 14 fin. Apud Chrysostomum legimus, [duo prosopa], humanum scilicet et divinum, (nisi placuerit cum Tentschero de Patre et Filio illud accipi,) [dieiremena kata ten hypostasin], in Hebr. Hom. iii. 1 fin. ita loquentem, cum paulo ante locutus esset contra Paulum Samosatenum, in quem Ecthesin Ephesinam conscriptam esse creditur. Vid. quoque Amphilochium ap. Theod. Eran. i. p. 67, qui Christum docet dixisse, Pater major me est, "ex carne et non [ek prosopou theotetos]." His locis [prosopon] videtur velle aspectum quendam, unum e multis, sub quibus res eadem potest considerari, quod item Athanasio usitatum est; vid. de Decr. 14; Orat. i. 54, ii. 8; Sent. Dion. 4. Qua quidem ratione explicandi sunt duo loci, in quibus videtur sanctus Doctor uti vocabulo [prosopon], et quidem incommode, in eo sensu quem fert in theologia, viz. contr. Apoll. ii. 2 et 10, [en diairesei prosopon]; {50} ubi Lequienius, (in Damasc. Dialect. 43) putat se reperisse singulare exemplum vocis [prosopon] pro natura adhibitæ; male quidem, cum ipse Athanasius in altero horum duorum loco se explicans, [prosopon e onomaton] scribit. Quæ cum ita sint, fortasse minus audiendus est Montefalconius, fragmentum quoddam Athanasii non nisi propter ipsam dictionem rejiciens, vid. Opp. t. i. p. 1294. Monet enim post Sirmondum in Facund. xi. 2, illum locum continere doctrinam "ab Athanasiana penitus abhorrentem;" idcirco autem, quod versio latina, quam solam habemus, proponit "duas personas, unam circa hominem, alteram circa Verbum." Quod si aliunde ostendi potest non esse Athanasii fragmentum illud, abjudicetur utique. Cæterum in sensu paulum diverso, non tamen in theologico, vocabulo utitur Hippolytus in loco quem Leontius servavit, Hipp. Opp. t. 2, p. 45, ed. Fabric., ubi Christus appellatur [duo prosopon mesites], Dei et hominum. Præterea apud Hilarium legimus, "utriusque naturæ personam," de Trin. ix. 14; "ejus hominis quam assumpsit persona," Psalm. 63, n. 3. Vid. eundem in Psalm. 138, n. 5. Apud Ambrosium, "in persona hominis," de Fid. ii. n. 61, v. n. 108, 124; Ep. 48, n. 4. Colligitur autem ex loco quodam Paschasii Diaconi, de Spir. ii. 4, p. 194, quem laudat Petavius, de Trin. vi. 4, § 3, vocabulum persona, pro qualitate seu statu sumptum, etiam in sexto sæculo theologo posse imprudenter excidere. Vid. quoque Cyril. Alex. Dial. v. p. 554. Quapropter ab eodem Cyrillo, in quarto anathematismo suo, adhibita est vox hypostasis; [ei tis prosopois dusi, egoun hypostasesi], etc. quo quid vellet [prosopon] clarius {51} efferretur. Vid. quoque diligentiam Vincentii Lerinensis in hac re Comm. 14. (4) Accedit quod mirum quantum distant ea, quæ de antiquorum dictis narrantur a scriptoribus serioris ævi, ab iis ipsis eorum dictis, si quando casu temporum hodie ad nos pervenerint; hic scilicet notiones, justas quidem, sed illas nudas reperimus, illic notiones, easdem certis verborum formulis vestitas; ita ut ipsa locorum collatio demonstret illas formulas non pertinere ad vetustatem. E.g. Ab Ephraëmio Antiocheno accepimus Petrum Alexandrinum, Chrysostomum, Basilium, Nazianzenum, et alios docuisse "duarum naturarum unionem, unam hypostasin, unamque personam." ap. Phot. cod. 229, p. 805-7. Optime vero; quis dubitet sanctissimos viros in gravissima materia Catholicas enunciasse sententias? Sed aliud est loqui catholice, prorsus aliud uti iis vocabulis quibus, catholici hoc tempore utuntur, quæ quidem non erant necessaria, non erant in ecclesiastico usu, donec irrepsisset hæreticorum fraus, donec periclitaretur fidelium salus. Jam si Chrysostomum, quem Ephraëmius laudat, adeamus, invenerimus [henosis, sunapheia, hen ho Theos logos kai he sarx], vix autem ea verba quibus illas notiones Ephraëmius vestit; in Gregorii Epistola ad Cledonium, ad quam idem auctor provocat, ne semel quidem verbum persona; in iis autem quæ extant Petri legimus hujusmodi, [sarx genomenos ouk apeleiphthe tes theotetos; gegonen en metrai tes parthenou sarx. Theos en phusei kai gegonen anthropos phusei]. Routh, Rell. t. 3, p. 344-346. Maximus quoque Confessor sic interpretatur Gregorium Nazianzenum: "Hoc sane, ut puto, magnus {52} quoque Gregorius Theologus dicere videtur ea magna Oratione Apeologetica, dum ait, 'Unum ex ambobus, et ambo per unum:' quasi diceret, quemadmodum enim ex ambobus, (hoc est, ex duabus naturis,) unum (velut totum ex partibus secundum hypostasis rationem,) sic et per unum (hypostasis ratione ut totum,) ambo (partes naturæ ratione, hoc est, duo.") Opp. t. 2, p. 282. Profecto quod in hujusmodi locis immutatur a commentatoribus suspecta facit excerpta illa ex operibus Patrum, quæ in aliam linguam reddita ad nos veniunt; ut Ambrosianum illud Leontii; eo magis quia in versionibus latinis, quæ solent Græcorum Patrum textum comitari, verborum formulis reipsa occurrimus aliquando, contra Græcitatis fidem, injuria intrusis, non malo quidem animo, sed quo sensus evidentior fiat. (5) Hoc quoque, at arbitror, ostendi potest, scilicet, prout scripta de hac re, quondam antiquorum alicui assignata, eidem decursu temporis a criticis abjudicentur, ita probabile fieri vocabulum [prosopon] hic aut illic in iis reperiri. Quod in loco Ambrosii cernitur, jam bis citato; at major hic est materies dicendi, quam quæ juste a nobis possit tractari. Alteri tamen exemplo sit, quod exhibet Athanasius. Abesse vocabulum [prosopon], theologorum sensu intellectum, a magni Doctoris operibus jam diximus; nunc divertamus ad fragmentum quoddam, in fine tomi prioris Maurini p. 1279 positum. "Olet quidpiam peregrinum," monet Montefalconius; "et videtur maxime sub finem Eutychianorum hæresin impugnare;" ecce autem in eo vocabulum [prosopon]. Tum, adeatur ad Epistolam, ad Dionysium quendam scriptam, Julio autem Pontifici perperam {53} tributam; en tibi vocabulum [prosopon], n. 2; vid. Coustant. Epp. Rom. Pontif. Append. p. 62. Idem porro reperitur in [ekthesia] illa [tes kata meros pisteos], olim Gregorio Neocæsariensi uni ex Patribus Antiochenis, ab Eulogio autem (ap. Phot. cod. 230, p. 846) Apollinaristis assignata. Reperitur idem apud Sermonem quendam "in S. Thomam," a Concilio sexto laudatum ut opus Chrysostomi, a Montefalconio autem rejectum, a Tillemontio Edesseno auctori an. 402 tributum, (ed. Maur. tom. 8, part. 2, p. 14.) Hic autem obiter dictum velim, celebrem illam Epistolam Chrysostomi ad Cæsarium, de qua tantæ motæ sunt lites in controversia sanctissimæ Eucharistiæ, vocabulum [prosopon] continere; quod de Hippolyti quoque Contra Beronem et Helicem dici potest, si decet de fragmentis illius operis strictim loqui. (6) Liceat hic apponi locos quosdam antiquiorum Patrum, in quibus vocabulum illud offendimus. In Epistolis Apollinaristarum inter se dimicantium, an. 381, ap. Leont. Bibl. Col. t. 6, p. 1033, b. p. 1037, b. p. 1039, b. ubi etiam occurrit [homoousion hemin]. In Apollinaris loco quodam ap. Theod. Eran. ii. p. 173. In loco auctoris cujusdam adversus Arianos, quem vocat Sirmondus "antiquissimum." Sirm. Opp. t. 1, p. 223. In fragmento Athanasii, nempe ut citatur ab Euthymio apud Petav. Incarn. iii. 15, not. 19; et in libro de Incarn. et c. Arian. § 2, si Athanasio auctori jure sit ascribendus. In Gregorii Nyssen. Antirrhet. contra Apollinarem, 35. Vid. quoque ap. Damasc. contr. Jacob. tom. i. p. 424. In loco Amphilochii apud Damasc. ibid. et ap. Anast. Hodeg. 10, p. 162, et ap. Ephraëm, ap. Phot. p. 828. {54} In Ambrosii loco græce reddito ap. Phot. p. 805. In Isidori Pelusiotæ Ep. i. 360, p. 94. In Symbolo Pelagii an. 418, ap. August. Opp. t. 12, p. 210. In Procli Epist. ad Armenos, p. 613. (7) Finem tandem disputandi facientibus forsitan occurretur nobis, Pauli ipsius Samosateni hæresin fuisse Nestorianæ similem; quid autem credibilius, quam Patres Antiochenos, quomodo Hippolytus quadraginta ante annos usus esset vocabulum [prosopon] in theologia contra Noetum, ita ipsos quoque idem adhibuisse contra Paulum in œconomia tractanda? Ad non constat Paulum revera præiisse Nestorio doctrina sua; quamquam ex Athan. Orat. iv. 30 colligi fortasse potest, sectatores ejus tandem a Nestoriana perfidia non longe abfuisse. Nam si ex actis Antiochenis, quatenus hodie extant, judicandum est, doctrinam effudit Paulus fere hujusmodi:—Filium exstitisse, ante adventum suum in carne, solum in præscientia divina, Routh, Rell. tom. 2, p. 466; si quis doceret secus, eum duos deos prædicare, p. 467; Filium, ante adventum in carne, fuisse, aut instrumentum quiddam, aut saltem attributum solum, p. 469; humanitatem ejus non ita esse unitam divinitati ut aliter esse non posset, p. 473. Verbum et Christum non unum esse et eundem, p. 474. Sapientiam in Christo esse, sicut in Prophetis, verum abundantius, tamquam in templo; eum autem qui apparuisset, non esse Sapientiam, p. 475; denique, ut summa rei proponitur, p. 484, "non congeneratam fuisse cum humanitate sapientiam substantialiter, sed secundum qualitatem." Vid. quoque pp. 476, 485. Quæ quidem omnia {55} certo demonstrant, tribuisse Paulum cum Nestorio hypostasin humanæ Christi naturæ; tribuisse autem cum Nestorio naturæ divinæ alteram hypostasin, non demonstrant. Verius dictum erit, antiquiorem hæresiarcham prorsus non admisisse divinam hypostasin in Christo, ut Sabellii commilitonem; quanquam id est verum quoque, Patres Antiochenos, non libenter tantum scelus tribuentes Paulo, ut hypostasin Verbi negaret, ex iis quæ de Christo homine effutiebat, conjecisse eum docere, ut Nestorium postea, duos esse filios, unum æternum, alterum temporaneum, p. 485. Quare Epistola Synodalis, post ejus depositionem a Patribus conscripta, eum docuisse testatur, Christum venisse non de cælo, sed de terra. Euseb. Hist. vii. 30. Neque aliter Athanasius Paulum dicit Christum pro mero homine habuisse, [ek prokopes] ad divinitatem suam evecto. Cum autem non levis esset similitudo inter Pauli et Nestorii dogmata, (illo capite excepto, quod personalitatem et æternitatem Verbi, Nicææ interea declaratam, teneret Nestorius, rejiceret Paulus,) æquum erat, Nestorio in jus vocato, ad Pauli priorem hæresin, Antiochiæ jam condemnatam, a patribus Ephesi congregatis provocari. Attamen contestatio illa contra Nestorium, quæ, præfixa actis Ephesinis, Hard. Conc t. i. p. 1272, Paulum et Nestorium inter se ordine comparat, ne verbum quidem profert quo concludi possit a Paulo duplicem hypostasin esse excogitatam. Neque, cum narrat Anastasius, Hodeg. 7, p. 108, "in sacra Ephesina Synodo demonstratum esse, dogmata Nestorii consonare cum doctrina Pauli Samosateni," Nestorianismum continuo {56} tribuit Paulo, nisi Artemoni quoque tribuit, quem alibi testatur "Christum in duos divisisse." c. 20, p. 323, 4. Ephraëmium autem Antiochenum, cum Paulum dicit "alterum ante sæcula filium, alterum vero postea summa cum dementia asseruisse," ap. Phot. p. 814, verisimile est nihil amplius velle, quam uti iis ipsis verbis Patrum Antiochenorum, de quibus paulo ante locuti sumus. Contra, plane colligitur ex Vigilio in Eutych. Bibl. P. Col. 1618, t. v. p. 731 (omittitur locus in Ed. Par. 1624,) Eutychianos distinctionem fecisse inter dogmata Nestorii et Pauli, hujus Christum simpliciter pro mero homine habentis, illius eatenus solum usque dum consociaretur Verbo Dei. Marius item Mercator diserte testatur: "Nestorius circa Verbum Dei, non ut Paulus sentit, qui non substantivum, sed prolatitium potentiæ Dei efficax Verbum esse definit." p. 50. Idem affirmant, licet non fidelissimi testes, et Ibas, et Theodorus Mopsuestiæ Episcopus, vid. Facund. vi. 3, iii. 2. Leont. de Sect. iii. p. 3. Cæterum, si genuinæ essent Dionysii Alexandrini Epistola adversus Paulum, et Responsio ad Pauli Propositiones decem, tum certo concedendum esset Paulum Nestorio prælusisse; id autem affirmantibus Tillemontio, Fabricio, Natali Alexandro, Bullo, Burtono, et aliis, nos in contrariam sententiam cum Valesio, Harduino, Montefalconio, et Routhio, ire velimus. Hæc de Ecthesi Ephesina, plurima de re exigua; nisi, ut speramus, iis qui scripta Patrum diligentius tractant, aliqua protulerimus, quæ, in uno loco definita, ad multa transferri possint.
Top | Contents | Volume contents | Works | Home Newman Reader — Works of John Henry Newman |